روزه ما را تربیت می‌کند و به پختگی می‌رساند
آثار ماه رمضان، نشان می‌دهند که روزه رمضان تربیت کننده است، پختگی می‌آورد. تنها گرم نمی‌کند، بلکه تغییر هم می‌دهد.
گروه ادبیات خبرگزاری هنرآنلاین به مناسبت قرار داشتن در ماه مبارک رمضان به سراغ یکی از صدها کتاب نوشته شده در این زمینه رفته است تا ضمن معرفی آن به شما مخاطبین گرامی و خوانش بخش‌هایی از آن، زمینۀ بهره‌مندی بهتر از ماه رمضان را برای خودش و شما فراهم کند. امیدواریم که با مطالعۀ این کتاب، از فرصت روزه‌داری در ماه خدا نصیب و روزی بیش‌تری داشته باشیم.
«شهر خدا / رمضان و رازهای روزه‌داری» اثر استاد علیرضا پناهیان، نکات ارزشمند و خواندنی فراوانی دارد که خواندن آن‌ها به ما کمک می‌کند تا فهم و درک بالاتری از این ماه عزیز داشته باشیم. اصولاً هدف همۀ ما از کتاب خواندن باید رشد کردن باشد و تربیت شدن.
کتاب شهر خدا را انتشارات بیان معنوی منتشر کرده و به‌جهت استقبال خوب عموم مردم، تاکنون چندین بار تجدید چاپ شده است.
این سخنران برجستۀ کشور در این کتاب به شرح مفصل مباحثی همچون «رمضان برتر»، «روش‌های تربیتی رمضان»، «زکات روح»، «گوهر اخلاص»، «میوۀ حکمت» و « شاید تقوا» پرداخته است.
در بخش‌هایی از این کتاب می‌خوانیم:
آثاری که برای روزه واجب ماه رمضان در قرآن و روایات ذکر شده است بسیار عمیق و ماندگار است. آثاری نیست که یکی دو روزه از دست برود. به‌سادگی هم به دست نمی‌آید. خیلی‌ها فکر می‌کنند روزهٔ ماه مبارک رمضان صرفاً یک «حال» خوش معنوی ایجاد می‌کند و می‌رود؛ «حال» هم که پایدار نیست. در حالی که قرآن کریم تقوا را اثر روزه اعلام فرموده: «یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا کُتب عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتب علَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُم لَعَلَّکُمْ تَتَّقونَ.»
روزه بر ما واجب شده است تا به «تقوا» برسیم. تقوا یک خوبی سطحی و گذرا نیست. تقوا به ملکه‌ای گفته میشود که از خداباوری عمیق نشأت می‌گیرد و به آسانی مانع گناه کردن فرد متّقی میشود. و یکی از خوبی‌ها هم نیست بلکه برآیند همهٔ خوبی‌ها و فضائل است. از طرف دیگر در روایات معصومین (ع)، آثار دیگری هم مانند «خلاص» و «حکمت» برای روزه بر شمرده شده است. نه اخلاص و نه حکمت، اموری نیستند که یک شبه به دست بیایند، و یک روزه هم از بین بروند. نیاز به طی یک روند طولانی و فرایند پیچیده تربیتی دارند.
بنابراین میشود گفت آثار ماه رمضان، نشان می‌دهند که روزه رمضان تربیت کننده است، پختگی می‌آورد. تنها گرم نمی‌کند، بلکه تغییر هم می‌دهد. و اساساً این ماه مربی است. برای ما باید خیلی مهم باشد که در یک روند تربیتی قرار بگیریم و برنامه‌ای پیدا کنیم که طی آن با رفتارهای ساده‌ای به نتایج مهمی برسیم.
مردم برای تربیت بدنی حاضرند مبالغ قابل توجهی به یک مربی بدهند، تا بتوانند به سهولت به نتایج دلخواه برسند. سی روز گرسنگی و تشنگی کشیدن برای به دست آوردن ،تقوا، هزینه بسیار کمی است. حالا این رمضان است که برای ما زمینه تربیت را فراهم آورده و می‌خواهد در ما تغییر ایجاد کند آیا خواهد توانست؟ اگر دل بدهیم و دیده بدوزیم، بله. اگر تن آسایی نکنیم و دل آزرده نشویم، بله. اگر همراهی کنیم و آثار خوب روزه را با بدی‌ها تباه نسازیم، بله.
اما چگونه یک روزه گرفتن ساده کار تربیتی می‌کند و انسان را تغییر می‌دهد، و تکامل می‌بخشد؟ باید کمی درباره آن تأمل کنیم قبلاً به قدر کافی در این باره صحبت کرده‌ایم که چرا باید از ساز و کار رمضان و نحوه عملکرد آن خبر داشته باشیم و از این طریق اثر روزه را بر خود عمیق‌تر و ماندگارتر کنیم.
روزه یک عمل جسمانی است و تقوا یک حالت روحانی. این اثر معنوی از یک عمل مادی چگونه به دست می‌آید؟ نخوردن و نیاشامیدن به عنوان مظاهر مهم روزه چگونه چنین آثار ماندگاری بر جای می‌گذارند؟ طبیعی است نیت روزه ماه رمضان است که به این نخوردن روح می‌دهد و امر خداست که آن را مؤثر قرار می‌دهد. ولی آیا خود این نخوردن و نیاشامیدن هم در روح ما اثر می‌گذارد؟
—
زمان نسبتاً طولانی ماه رمضان فرصت خوبی است برای تأثیراتی که خدای ماه رمضان به دنبال آن است. یکی از لوازم مهم تأثیرگذاری یک برنامۀ تربیتی، طول مدت و ممارستی است که باید در اجرای آن برنامه در نظر گرفت. اینکه ما هرگاه دلمان خواست سری به معنویات بزنیم و تا هر موقع حال داشتیم ادامه بدهیم و در نهایت بدون نظم و بر اساس تمایل به برنامه‌های عبادی بپردازیم روش بسیار نادرستی است.
امام باقر(ع) در کلامی شریف که نظیر آن در کلمات معصومین کم نیست فرموده‌اند: «أحَبُّ الأَعْمَال إِلَى اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ مَا دَاوَمَ عَلَیْهِ الْعَبْدُ وَ إِنْ قَل؛ محبوب ترین اعمال نزد خدای متعال آن اعمالی است که بنده بر آن مداومت ورزد، هر چند عملی اندک باشد.»
ماه مبارک رمضان با برخورداری از یک استمرار سی روزه و طول مدت صیام در هر روز، از سحر تا شامگاهان، روزه داران را در موقعیت تأثیرپذیری مناسبی از عبادت صیام قرار می‌دهد. در واقع بلندمدت‌ترین عبادت ما همین روزه‌داری است، و رمضان در این زمینه، دارای امتیاز منحصربه‌فردی می‌باشد. اگر کسی قیمت عبادت را بداند، قدر رمضان را بسیار خواهد دانست وقتی که بشنود رسول اکرم (ص) فرموده‌اند: «القَائِمُ فِی عِبَادَةِ اللَّهِ وَإِنْ کَانَ نَاتِما على فراشه مَا لَمْ یَغْتَب مُسلِماً؛ روزه‌دار همواره در حال عبادت خدا محسوب میشود، اگر چه در بسترش خوابیده باشد. البته تا وقتی که مسلمانی را نکند.»
اتفاقاتی که در جریان یک برنامه معنوی زمان دار و مستمر می‌افتد قابل توجه است. آدم در ابتدا بخاطر جاذبه‌های جدید بودن، از لذت و حظ معنوی خاصی برخوردار است (مرحله اول). اما بعد به مرور زمان از زیبایی و حلاوت آن برنامه عبادی کاسته میشود، انگیزه‌ها رو به تحلیل می‌روند و حتی کم کم خستگی و ملالت پیش می‌آید که معمولاً این مسیر به سرعت طی میشود (مرحله دوم).
ما معمولاً از چنین حالتی خرسند نیستیم و دوست داریم از عبادت، لذت ببریم و گاهی هم اگر بتوانیم (شرعاً واجب نباشد) آن برنامه عبادی و معنوی را طاقت نمی‌آوریم و ترک می‌کنیم در خصوص ماه رمضان چون امر واجب الهی است، طبیعی است که آن را رها نخواهیم کرد، اما دیگر آن بهره لازم را نمی‌بریم و احساس معنویت نمی‌کنیم.
منتها اگر استقامت بورزیم و آن چنان که باید صبر کنیم و مقابل خستگی‌ها دوام بیاوریم کم‌کم یک حلاوت جدیدی که حتی از آن حالت اولیه هم دل‌چسب‌تر است پدید می‌آید، و وارد مرحله تازه‌ای می‌شویم (مرحله سوم). کم‌کم با انسی که نسبت به اعمال عبادی و تلاش معنوی خود پیدا می‌کنیم، و با عمقی که معمولاً از آن برخوردار می‌شویم، می توانیم از لذت عمیق‌تر و حتی ماندگارتری برخوردار شویم.
شرط ورود به این مرحله سوم، رعایت ادب عبادت و حفظ حرمت امر خدا و با تداوم بخشیدن به برنامه‌ایست که خود را ملزم به اجرای آن می‌دانیم. هر چه در بین دو مرحله شیرینی عبادت (مرحله اول و مرحله سوم)، از غفلت ورزیدن و تبعیت از هوای نفس خودداری کنیم، از مواهب مرحلۀ سوم که به نوعی برخوردار شدن از یک حلاوت اکتسابی است، بیشتر بهره‌مند خواهیم شد.
ریاضتی که باید در عبادت کشید، گاهی به همین معناست که انسان ممکن است لذت مستقیم از یک عبادت نبرد و یا شیرینی آن را در زمان‌هایی به‌خصوص به‌علت تداوم درک نکند، ولی به دلیل انگیزه‌های برتر و عاقلانه‌ای که دارد به آن عبادت مبادرت بورزد و به کمک «تفکر» و «آگاهی از ضرورت‌ها و فواید دراز مدت» خود را برای انجام آن انگیزه‌مند سازد.
