شاهنامه فردوسی و ۱۰ هزار بیت الحاقی/ ابیاتی که باب طبع فردوسی نیستند!

آرتسیفر – این روزها برخی شعرها به نام شاعرانی از جمله مولانا و سهراب سپهری در فضای مجازی منتشر می شوند؛ شعرهایی که دست به دست می‌چرخند و جزو جعلیات ادبی به حساب می آیند. البته این مسئله تازه‌ای نیست و در ادبیات کهن ما هم سابقه دارد. برای نمونه اشعاری منتسب به خیام نیشابوری مطرح می شود؛ در حالی که او هرگز آن شعرها را نگفته است. این مسئله درباره شاهنامه فردوسی هم صدق می‌کند.

محمدرضا شفیعی کدکنی شاعر و استاد ادبیات و زبان فارسی، در صفحه شخصی‌اش ضمن معرفی نسخه‌های معتبر شاهنامه فردوسی گفته است بیت «بسی رنج بردم در این سال سی/ عجم زنده کردم بدین پارسی» اثر فردوسی نیست. شعری که بسیاری از ما آن را جزو ابیات فردوسی می‌دانیم. به همین بهانه با چند تن از اساتید ادبیات و کارشناس ادبی در این باره گفت و گو کردیم که ما حصل آن را در ادامه می‌خوانید:

مریم ابوالقاسمی، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی، معتقد است که معمولاً اشعار الحاقی در آثار کسانی مانند نظامی و فردوسی دیده می‌شود. به گفته او ابیات «بسی رنج بردم در این سال سی/ عجم زنده کردم بدین پارسی» یا «چو ایران نباشد تن من مباد/ بدین بوم و بر زنده یک تن مباد» ممکن است به شکل دیگری در شاهنامه فردوسی وجود داشته باشد و گاه مصححان تحت تاثیر سبک و سیاق و وزن شعر فردوسی و طبع شعری که داشتند ابیاتی را به آن اضافه می‌کردند.

این استاد دانشگاه می گوید ابیات الحاقی در نسخه‌های چاپ مسکو و نامور مطلق هم که جزو نسخه‌های معتبر شاهنامه هستند وجود دارد.

حدود ۱۰ هزار بیت شاهنامه الحاقی است

در شاهنامه فردوسی حدود ۱۰ هزار بیت الحاقی وجود دارد و تنها بین ۵۰ تا ۵۵ هزار بیت آن را خود فردوسی سروده است. این هم بخشی از گفته‌های علی آبان شاعر و استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران است.

او معتقد است، ممکن است بیت «بسی رنج بردم در این سال سی/ عجم زنده کردم بدین پارسی» به دلیل اینکه زبانش زبان غیرفردوسی است، از ابیات الحاقی باشد.

به گفته او در گذشته دستگاه چاپ وجود نداشته و نهایتاً چهار تا پنج نسخه از یک کتاب در مکان‌های معتبری نگهداری می‌شد و ممکن است افرادی به سبک شاهنامه فردوسی ابیاتی سروده باشند؛ نمی‌توان گفت ابیات الحاقی صرفاً کار نسخه نویسان است.

این استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران معتقد است، اینکه شفیعی کدکنی با اطمینان این بیت «بسی رنج بردم در این سال سی/عجم زنده کردم بدین پارسی» را مثال زده و گفته اثر فردوسی نیست، نمی‌پسندم. در ادبیات نمی‌توان مسئله‌ای را با اطمینان بیان کرد؛ چون در ادبیات همه چیز نسبی است و تنها می‌توان گفت این بیت با زبان و سبک فردوسی انطباق ندارد.

بیت‌هایی در شاهنامه هست که تراویده طبع فردوسی نیست

میرجلال‌الدین کزازی شاهنامه‌پژوه هم به این نکته اذعان می‌کند که بی‌گمان بیت‌هایی در شاهنامه هست که تراویده طبع فردوسی نیست.

این شاهنامه پژوه معتقد است که بیت‌های شاهنامه گونه را باید دانشورانه، باریک بین و سخن سنج از بیت‌های برافزوده بازشناخت. از سویی دیگر هنگامی که کتابی پسندیده مردمان باشد، آن را بخوانند و به ویژه در روزگاران قدیم بشنوند با فزوده و کاست و دگرگونی‌های بیشتری همراه خواهد شد.

کزازی تاکید می کند که شاهنامه از زمان پیدایش در دل و جان ایرانیان جایی والا داشته است. بیشتر ایرانیان از راه گوش شاهنامه را از زبان داستان گویان می‌شنیدند. همین هم انگیزه‌ای شده است که دگرگونی‌هایی در شاهنامه راه پیدا کند. بر این پایه می‌توان گفت ویرایش سنجیده از شاهنامه از هر شاهکاری در ادب پارسی باریکتر و دشوارتر است. کسی که شاهنامه را ویرایش می‌کند باید با ویرایش‌های گوناگونی آشنایی داشته باشد.

انتهای پیام/